Oboz „Zgoda"
w Świętochłowicach
Obóz pod zarządem MBP
Po ewakuacji więźniów Auschwitz podobóż Eintrachthütte pozostawał pusty zaledwie przez kilka tygodni. W mieście znajdowała się siedziba Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, co komuniści skrzętnie wykorzystali, gdyż infrastruktura byłego podobozu Eintrachthütte pozostała nienaruszona.
Protokół inwentaryzacyjny (19 XI 1945) – fragment
„Cały obóz jest wyposażony w elektryczność, wodociągi i kanalizację. Kanalizacja i wodociągi są podłączone do baraków administracyjnych, kuźni, szpitala i pralni. Wszędzie jest doprowadzona energia elektryczna. Napięcie prądu zmiennego 380 V, to ostatnie przetworzone z Huty Zgoda. Są to dwie linie ogrodzenia umieszczone na betonowych słupach w odległości 1,5 metra od siebie. Zewnętrzna linia drutu kolczastego spoczywa na 100 betonowych słupach, na których umieszczone są izolatory, a wewnętrzna linia na 95 betonowych słupach. Drut kolczasty ma łączną długość 23 500 metrów bieżących. Izolatory porcelanowe – 4000, 51 lamp słupowych na ogrodzeniu kolczastym z żarówkami 40-watowymi. Dodatkowo obóz posiada sześć reflektorów 300-watowych, cztery reflektory 200-watowe i jedną lampę 25-watową w każdym baraku. Instalacja elektryczna obozu jest izolowana aluminiową izolacją. Obóz wyposażony jest w 4 wieże obserwacyjne o kubaturze 20 m³ każda. Są one murowane, parterowe o długości…, pokryte papą, 2 wieże strażnicze przy wejściu o kubaturze 1,5 m³ wykonane z betonu. 1 bunkier obozowy o kubaturze 35 m³ wykonany z betonu, wkopany w ziemię, jest obecnie w stanie nieużywanym. Jedna wieża obserwacyjna o kubaturze 80 m³, zlokalizowana przed barakiem administracyjnym, w całości wykonana z cegły.”
Organizacja, liczby, likwidacja
Dokładna data powstania obozu w Świętochłowicach nie jest znana. Przypuszcza się, że rozpoczął działalność w lutym 1945 r. Obóz podlegał komunistycznemu Departamentowi Więziennictwa i Obozów Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Początkowo nosił nazwę Obóz Karny w Świętochłowicach, a od połowy kwietnia – Obóz Pracy w Świętochłowicach. Strażnikami byli uzbrojeni funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa, a funkcję kierowników obozu pełnili Aleksy Krut i Salomon Morel. Ten ostatni, od czerwca 1945 r., samodzielnie zarządzał obozem.
Strażnicy obozowi mieszkali w budynku poza obozem. W chwili zamknięcia obozu pracowało tam 27 strażników. Zeznania więźniów wskazują na brak dyscypliny, arbitralne wymierzanie kar i częste nadużywanie alkoholu. W wyniku tego jeden ze strażników zmarł z powodu zatrucia alkoholowego. Więźniów dowożono do obozu pieszo, część tramwajem, a pozostali z dalszych części Górnego Śląska – koleją. Więźniów do obozu eskortowali funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa, Milicji Obywatelskiej oraz żołnierze Armii Czerwonej. Zdecydowaną większość więźniów obozu stanowili niemieccy Ślązacy, ale także Polacy, głównie z centralnej Polski, oraz blisko 40 „cudzoziemców”. Wśród polskich więźniów znajdowały się głównie osoby związane z organizacjami niepodległościowymi oraz Armią Krajową i Narodowymi Siłami Zbrojnymi. W sierpniu 1945 roku najliczniejszą grupę więźniów stanowili Niemcy, liczący 1733 osoby, co stanowiło jedną trzecią wszystkich więźniów. W obozie osadzono młodzież poniżej 13 roku życia oraz dwoje dzieci poniżej półtora roku życia. W obozie przebywała również grupa kilkuset osób powyżej 60 roku życia. Pod koniec marca 1945 roku w obozie przebywało już 1062 więźniów, w maju liczba ta wzrosła do 2213, a w sierpniu w ewidencji obozowej odnotowano 5048 osób.
Ponieważ był to obóz pracy, więźniowie byli zatrudniani w pobliskich zakładach przemysłowych. Codziennie maszerowali w kolumnach pod eskortą. Większość więźniów pracowała w Hucie Zgoda naprzeciwko obozu, gdzie demontowano maszyny i ładowano je na wagony kolejowe. Były też więźniarki, które sprzątały hale produkcyjne. Więźniów kierowano również do oddalonych obozów pracy przy fabrykach.
Likwidacja obozu w Świętochłowicach wiąże się bezpośrednio z zarządzeniem ministra Stanisława Radkiewicza z 15 września 1945 r. w sprawie uregulowania spraw osób osadzonych w aresztach, więzieniach i obozach pracy niepodlegających ściganiu. Na przełomie października i listopada 1945 r. w obozie działała trzyosobowa komisja pod przewodnictwem prokuratora Jerzego Robakiewicza, która na podstawie przeglądu akt więźniarskich i rozmów z więźniami zwolniła niemal wszystkich więźniów. Zatrzymano jedynie tych, u których istniały dowody lub uzasadnione podejrzenia współpracy z niemieckim okupantem. Więźniów tych przeniesiono do Centralnego Obozu Pracy w Jaworznie. Obóz Pracy w Świętochłowicach przestał istnieć 20 listopada 1945 r.
Skutki dziewięciomiesięcznego funkcjonowania Obozu Pracy w Świętochłowicach są tragiczne: przez obóz przeszło blisko 6000 osób. Co trzeci więzień zginął. Warto dodać, że we wrześniu 1945 roku, bezpośrednio przy zakładach „Zgoda”, utworzono kolejny obóz dla jeńców wojennych i osób z grupy volkslisty II. Zakład zatrudniał od 121 do 279 osób osadzonych w tym obozie. Znajdował się on na terenie huty, naprzeciwko obozu pracy „Zgoda”, i został zamknięty w czerwcu 1949 roku.